Voor computers is het heel ingewikkeld om ongelijkwaardige informatie te verwerken. Dat is een knelpunt bij informatie-uitwisseling. De computer heeft regels nodig om die data te kunnen vergelijken. Bijvoorbeeld in de vorm van ‘triples’ en een ‘ontologie’. Marc Nieuwland (Zorginstituut Nederland) vertelt Platform IZO wat een ontologie is, hoe het werkt én hoe het past in de ontwikkeling naar het netwerkmodel.  

‘Informatie leggen we vast via modellen, bijvoorbeeld een tabel in Excel’, begint Marc zijn uitleg. ’Een probleem is dat het lastig is om data uit verschillende tabellen met elkaar te vergelijken en daar nieuwe conclusies uit te trekken, omdat de modellen (structuur) vaak niet gelijk zijn. Er is dan een nieuw model nodig om de data uit de twee tabellen samen te voegen. Daar gebruiken we een ontologie voor. Een ontologie verschilt van een datamodel doordat een ontologie niet de structuur van de data vastlegt, maar de betekenis.'

Koningshuis

Marc illustreert wat hij bedoelt aan de hand van een beschrijving van relaties binnen ons koningshuis. Hij laat de platformleden een tabel tekenen met daarin informatie over het koningshuis, zoals ‘Willem-Alexander is vader van Amalia’ en ‘Ariane is dochter van Willem-Alexander’. En inderdaad, tabellen in alle vormen en maten komen langs, maar de tabellen zijn niet gemakkelijk samen te voegen. 

‘Binnen KIK-V maken wij geen modellen’, vervolgt Marc. ‘We leggen informatie direct vast. Daarachter plaatsen we een ontologie, zodat de computer de informatie kan begrijpen.’ Mensen, legt hij uit, interpreteren voortdurend informatie. Daardoor leest een mens een tabel heel anders dan een computer. ‘Voor ons is het logisch dat wanneer Willem-Alexander vader is van Amalia, dat Amalia dus kind is van Willem-Alexander. Bovendien weten wij dat Amalia een vrouw is, en dus een ‘dochter’ van Willem-Alexander moet zijn.’

Triples om informatie leesbaar te maken

Een computer kan deze informatie niet zomaar uit een tabel halen. De informatie moet eerst voor de computer leesbaar worden gemaakt. Dit leesbaar maken gebeurt met zogenoemde ‘triples’. Alle informatie wordt omgezet naar een triple vorm. Dit houdt in dat er een onderwerp is, een object én een predicaat. In het voorbeeld is Willem-Alexander het subject, Amalia het object en de relatie ‘vader van’ het predicaat (zie afbeelding). Iedere vorm van informatie kan in triples worden weergeven. De computer begrijpt nu nog steeds niet dat Amalia dochter is van Willem-Alexander, maar daar komt de ontologie in beeld.

Model van de wereld

Een ontologie is eigenlijk een model dat een computer vertelt hoe de wereld in elkaar zit, vertelt Marc. Om het koningshuis nog maar eens aan te halen: stel dat we willen weten van wie Willem-Alexander ouder is. De computer kent het predicaat ‘is ouder van’ niet; die kent alleen ‘is vader van’. Op deze vraag kan de computer dus geen antwoord geven. Maar door de computer te leren dat ‘vader van’ een verbijzondering is van ‘ouder van’, kan de computer wél achterhalen dat Willem-Alexander ouder is van Amalia. Doordat de computer begrijpt wat de ingevoerde gegevens betekenen, kan hij daar conclusies uit trekken.

Datastation KIK-V

Programma KIK-V gebruikt deze modelloze manier van data opslaan. Bestaande data wordt omgezet naar triples en hier wordt het kennismodel (de ontologie) aan toegevoegd. Dit wordt als één geheel in een datastation geplaatst. De ontologie vertelt de computer als het ware de regels die mensen met elkaar afspreken. Als de inspectie bijvoorbeeld wil weten hoeveel medewerkers een zorgaanbieder in dienst heeft, dan worden er afspraken gemaakt over wat het concept ‘medewerker’ is. Horen stagiaires hier bijvoorbeeld ook bij? In de ontologie worden deze afspraken doorgevoerd naar de computer. Die weet nu of hij de stagiaires wel of niet moet meerekenen, afhankelijk van de afspraken.

Omgekeerde wereld

Deze nieuwe manier van werken is stiekem dus wel een model, namelijk een semantisch model. Het verschil tussen een technisch model (Excel-tabel) of een semantisch model (ontologie) is onder meer dat een technisch model mens-leesbaar is en een semantisch model computer-leesbaar. Dit tot verbazing van enkele platformleden, die het veel logischer vinden dat een computer een technisch model zou kunnen lezen en een mens een semantisch model. Toch werkt het volgens Marc net andersom: ‘Mensen kunnen een tabel interpreteren, terwijl de computer dit alleen kan met een uitleg van de gemaakte afspraken.’

Hoe past dit in het netwerkmodel?

Een van de platformleden vraagt zich af hoe verschillende ontologieën naast elkaar werken.  Marc legt uit dat er in een domein uiteindelijk één model moet zijn voor de uitwisseling, waar iedereen binnen dat domein het mee eens is. Bijvoorbeeld of 'stagiaires' vallen binnen het begrip 'personeel' of daarbuiten. Uiteraard kunnen de betrokken partijen in hun eigen definitie van 'personeel' daarvan afwijken. Maar in de ontologie worden dan twee verschillende concepten gedefinieerd, bij de uitwisseling wordt expliciet gemaakt op welke van de twee definities deze is gebaseerd.

Een van de platformleden merkt op dat ontologieën binnen de curatieve zorg veel gebruikt worden, en dat hier ook steeds meer gebruik wordt gemaakt van de triples. ‘Zodra die eenheid van taal gebruikt kan worden, gebeurt dit in de praktijk heel veel. Een ontologie maakt het echt mogelijk om nieuwe conclusies te trekken, ook functionele behoeftes die je helemaal niet voor ogen had. Het is een hoop werk, maar ook een enorme belofte.’

Over Platform IZO

Voor het bevorderen van samenhang in de informatievoorziening in zorg en ondersteuning, werken 17 organisaties samen in Informatievoorziening Zorg en Ondersteuning (IZO). Platform IZO vindt maandelijks plaats en richt zich voornamelijk op programmalijnen die werken richting het netwerkmodel.