De jeugdzorg ligt onder vuur. Om de veiligheid in de thuissituatie van kwetsbare kinderen en volwassenen, gezinnen en huishoudens te verbeteren is het Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming opgesteld. Het schetst een integrale systeem- en mensgerichte aanpak. Die andere aanpak vraagt ook een andere informatievoorziening, waardoor burgers en professionals over accurate en volledige informatie kunnen beschikken. Het netwerkperspectief staat daarbij centraal.

Als er berichten over de jeugdzorg of specifiek de jeugdbescherming in de krant verschijnen, gaat het zelden om goed nieuws. De Adviescommissie Rechtsbescherming en Rechtsstatelijkheid constateerde in haar advies van begin 2024 dat de rechtsbescherming op drie kernpunten tekortschiet: het recht van kinderen en ouders op tijdige goede en tijdige informatie, participatie en ondersteuning.

Versnippering

Er zijn vaak heel veel partijen betrokken bij de hulp en bescherming in een gezin, aldus Bert Morsink van het programma Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming tijdens een presentatie voor Platform IZO op 15 maart. Niet alleen de hulp en bescherming gericht op verschillende leden uit een gezin of huishouden is versnipperd, ook de informatievoorziening is versnipperd. Elke organisatie heeft zijn eigen dossier en de uitwisseling verloopt moeizaam.

De kind- en gezinsbescherming moet vereenvoudigd worden; een integrale werkwijze waarbij de behoefte en (de bescherming van) de leefwereld van het gezin en de burger centraal staat. Basisprincipes hierbij zijn: gezinsgericht (of systeemgericht); rechtsbeschermend en transparant; eenvoudig; en lerend. Het programma, met als opdrachtgevers het ministerie JenV, het ministerie VWS en de VNG, staat voor de opgave het toekomstbeeld te concretiseren en zoveel mogelijk realiseren.

Aandacht voor ‘het systeem’

De aandacht gaat daarbij niet alleen naar het kind, maar naar het hele gezin. “Als er iets aan de hand is met een kind, is er vrijwel altijd ook iets aan de hand in het gezin”, aldus Morsink. Hij spreekt overigens liever van ‘systeem’ dan van gezin. “bij veel kinderen die te maken krijgen met jeugdbescherming speelt bijvoorbeeld een complexe scheiding van de ouders. Dan heb je met meer dan alleen het gezin te maken.” Of er zijn problemen op het gebied van bestaanszekerheid zoals schulden, slechte woning of geen werk. Daarnaast zijn er ook problemen met onveiligheid in de thuissituatie in huishoudens zonder minderjarige kinderen. Knelpunt is wel de afbakening van een ‘systeem of huishouden’. Een persoon heeft een burgerservicenummer (BSN) maar een systeem kent geen identificatie. Dat betekent ook extra complexiteit voor de informatievoorziening.

Verbeteringen en veranderingen in de informatievoorziening zijn noodzakelijk. Een leidend principe hierbij is dat de burger centraal moet staan, zeker als er geen ingrijpen vanuit de overheid speelt met juridische maatregelen vanwege een onveilige situatie thuis. Want waar de burger nu wel al toegang heeft tot de gegevens in zijn medisch dossier, is dat bij informatie in de kind- en gezinsbescherming vaak niet het geval. Burgers moeten toegang krijgen tot die gegevens en zoveel mogelijk zelf kunnen bepalen wie toegang heeft tot die gegevens en wie niet.

Betrouwbare gegevens

De gewenste oplossing voor de versnippering is het instellen van regionale veiligheidsteams (RVT’s) en het versterken van de lokale teams. Deze teams moeten kunnen beschikken over betrouwbare gegevens uit verschillende bronnen. “Om de situatie rond een probleemgezin te verbeteren moeten veel partijen samenwerken. Er spelen vaak problemen in verschillende domeinen, zoals psychische problemen, verslaving, bestaansonzekerheid, licht verstandelijke beperking”, zegt Morsink. “Het is dan belangrijk dat de juiste data op het juiste moment op de juiste plek zijn. Verder moet het vastleggen en uitwisselen van data veilig gebeuren en moet de burger ook weten welke informatie gedeeld wordt zodat er ook op toe gezien kan worden dat dit ook om juiste informatie gaat waar de burger ook zijn of haar visie aan heeft kunnen toevoegen. Dan komen we uit bij het netwerkperspectief, waarbij gegevens eenmalig worden vastgelegd en bij de bron beschikbaar worden gesteld voor meervoudig gebruik.”

Bert Morsink en zijn collega Daan Stuker zijn in gesprek met betrokken partijen hoe het verbeteringen en veranderingen in de informatievoorziening binnen de kind- en gezinsbescherming gerealiseerd kunnen worden. En hoe deze gefinancierd kunnen worden. Dit vraagt ook om gezamenlijke visievorming van opdrachtgevers en partners.

Leren van andere domeinen

Morsink was naar Platform IZO gekomen om te vertellen over het (programma) Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming en de informatievoorziening die daarbij hoort, maar ook om van de Platformleden input en adviezen te krijgen. Een van die adviezen was om goed in de gaten te houden wat er in andere domeinen gebeurt, daarvan te leren, en mogelijk bij aan te haken. Bijvoorbeeld het zorgdomein en het domein Werk en Inkomen.

In februari 2024 verzorgde kwartiermaker Cristian Gonzalez van Aken een presentatie voor Platform IZO over de Vernieuwing Informatievoorziening Sociaal Domein. Een Platformlid deed de suggestie om daar ook eens contact mee te zoeken en om te onderzoeken waar aansluiting mogelijk is op lopende bewegingen IZA, GALA en de Hervormingsagenda Jeugd.

Gezinsgerichte gezondheidsomgeving

Tot slot stelde iemand voor om te onderzoeken of persoonlijke gezondheidsomgevingen (pgo’s) met data van individuele gezinsleden gecombineerd kunnen worden tot ‘gezinsgerichte gezondheidsomgevingen’. Dat werpt dan wel weer vragen op over hoe je dat kunt doen. Bovendien heb je dan toestemming nodig van alle gezins- of systeemleden.

Morsink merkte nog op dat datagedreven werken in de kind- en gezinsbescherming nog nauwelijks van de grond is gekomen en dat dit essentieel is om goede zorg te kunnen bieden. “Wat is goede of passende zorg? Wat is de behoefte van kinderen en volwassenen, en wat leveren onze inspanningen op? We weten echt nog veel te weinig. Het kan nog wel tien jaar duren voor we zijn waar we wezen willen, maar het begint nu door te dringen dat we aan de slag moeten.”

Meer informatie

Bert Morsink gaf bij Platform IZO een presentatie over het toekomstscenario kind- en gezinsbescherming. Download de presentatie.

Over Platform IZO

Voor het bevorderen van samenhang in de informatievoorziening in de langdurige zorg en ondersteuning, werken 17 organisaties samen in Informatievoorziening Zorg en Ondersteuning (IZO). Platform IZO vindt maandelijks plaats en richt zich voornamelijk op programmalijnen die werken richting het netwerkperspectief.